Wat is Epifanie?

Ben je de kerstboom al een beetje zat? 6 januari is volgende de traditie dé dag waarop je de feestelijke boom vaarwel zegt. Op deze dag eindigt de kerstperiode met het feest van Driekoningen. Maar wat heeft het woord ‘Epifanie’ er eigenlijk mee te maken? En wat kan je ermee?

Wat is Epifanie?

Epifanie komt van het Griekse woord Epiphaneia. Het wordt gebruikt om een plotselinge en bijzondere verschijning of openbaring te omschrijven. Dit woord wordt speciaal gebruikt wanneer christenen het hebben over drie bijzondere gebeurtenissen in de Bijbel. Met name de bijzondere gebeurtenissen en verschijningen rondom Jezus. De eerste, en meest bekende, is rondom bijzondere bezoekers bij kindje Jezus (Driekoningen), en de tweede bij Jezus’ doop, de derde gaat over het eerste wonder dat Jezus deed. Laten we eens naar de drie gebeurtenissen kijken.

Drie koningen?

Misschien heb je ze weleens zien staan in een kerststalletje. Drie mannen, getooid in goud en prachtige gekleurde gewaden. Ze hebben cadeaus in hun handen. Ze steken scherp af bij de sobere stal. De mannen worden verschillend aangeduid: drie koningen, drie wijzen, drie magiërs. Ze krijgen vaak de namen Caspar, Balthasar en Melchior. Maar eerlijk gezegd is er zeer weinig bekend over wie deze mannen waren. Hun namen zijn niet bekend en het is goed mogelijk dat ze met veel meer dan drie waren. Het is in ieder geval duidelijk dat deze mannen zeer rijk waren en kennis hadden van het bestuderen van de sterren.

Een ster en hoog bezoek

De Bijbel vertelt in Matteüs 2 dat wanneer Jezus wordt geboren er een bijzondere ster aan de hemel verschijnt. In een land in het Oosten wordt de verschijning van de ster opgemerkt door wijze mannen die de sterren bestuderen. Een epifanisch moment, want zij weten dat deze ster symbool staat voor de komst van niemand minder dan een nieuwe koning. Ze gaan snel op pad om die nieuwe koning een bezoek, cadeaus en eer te brengen. De ster wijst de weg naar Bethlehem. De plek waar Jozef en Maria na de geboorte van Jezus nog wonen. De ster blijft stilstaan boven een huis. Wanneer de mannen moeder Maria en het kleine kindje Jezus zien, knielen ze eerbiedig voor hem neer en geven ze hem dure cadeaus: goud, wierook en mirre. Koninklijke cadeaus voor een koninklijk kind.
Lees het uitgebreide verhaal hier.

Symboliek

In de Bijbel wordt er gesproken over een Koning, een heerser, een vorst, die zou komen (Jesaja 9:5, BB). Een wijze koning die rechtvaardig is en goed voor zijn mensen. Het is een voorspelling die al honderden jaren voor de geboorte van Jezus is gedaan. Christenen over de hele wereld geloven dat die voorspelling over Jezus gaat.
De wijze mannen waren geen joden en kwamen ook niet uit Israël. Waarschijnlijk kenden zij die voorspelling helemaal niet. Toch gaan zij naar Jezus toe en tonen eerbied aan hem zoals ze dat voor koning zouden doen. Dit wordt gezien als een symbool dat Jezus Koning is voor iedereen en dat iedereen naar hem toe mag gaan. Jezus’ komst is speciaal en belangrijk voor iedereen.

Doop van Jezus

Een andere bijzondere gebeurtenis waaraan gedacht wordt bij Epifanie is de doop van Jezus. Wanneer Jezus ongeveer dertig jaar oud is, gaat hij naar de rivier de Jordaan om zich daar te laten dopen. Op het moment dat Jezus weer boven water komt, gaat de hemel open. De Heilige Geest komt naar Jezus toe in de vorm van een duif. Uit de hemel klinkt ook de stem van God die zegt dat Jezus zijn zoon is van wie Hij houdt en van wie Hij geniet. Het feest hiervan noem je ook wel Theofanie (Godsverschijning), omdat hierin de drie-eenheid duidelijk zou worden. De Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Wil je meer weten over de drie-eenheid? Klik dan hier.  

Water wordt wijn

De derde gebeurtenis waar aan wordt gedacht bij Epifanie is het eerste wonder van Jezus. Jezus wordt samen met zijn vrienden uitgenodigd op een bruiloftsfeest. Zijn moeder is er ook bij. Zo een feest duurt lang, en je weet nooit precies hoeveel wijn en eten je nodig gaat hebben. En ja hoor, na een tijdje is de wijn op. Vreselijk. Iets anders dronken de mensen in die tijd niet echt, maar je wilt je gasten toch te drinken kunnen geven. Jezus’ moeder is al lang op de hoogte dat Hij niet zo maar iemand is, maar de zoon van God. Ze legt Hem het probleem voor en geeft de bedienden de opdracht om alles te doen wat Jezus van hen vraagt. 
Voor een joods reinigingsritueel staan er zes stenen watervaten. Jezus geeft de opdracht om deze helemaal te vullen met water. Daarna moeten de bedienden dit water laten proeven aan de ceremoniemeester. De bedienden doen precies wat Jezus gezegd heeft. De ceremoniemeester proeft ervan en… het water is wijn geworden! De ceremoniemeester roept de gasten toe dat dit bruidspaar de beste wijn voor het laatst heeft bewaard. 
Vanaf dat moment geloven de vrienden van Jezus in wie Hij is. Het eerste wonder is met recht een epifanie te noemen. Een bijzondere verschijning.

Oorsprong van Epifanie

In de eerste dagen van het christendom (nog voordat Kerst werd gevierd) werd Epifanie al gevierd. Hierbij werd aan de doop van Jezus gedacht. Veel christenen laten zich ook dopen om het voorbeeld van Jezus na te volgen. Later is in het Westen de focus meer op het bezoek van de wijze mannen bij Jezus komen te liggen, in het Oosten ligt nog steeds de focus op de doop van Jezus.

Wanneer wordt Epifanie gevierd?

Epifanie vieren we elk jaar weer op 6 januari. Waarom het precies deze dag is, is niet bekend. Nederland vier op deze dag tegenwoordig Driekoningen. Op de zondag na 6 januari vieren we de doop van Jezus.

Hoe wordt Epifanie gevierd in Nederland?

In Nederland viert Epifanie niet heel uitbundig. Wel zijn er rondom Epifanie een aantal tradities. Driekoningen wordt bijvoorbeeld gevierd door het naspelen van het verhaal van de wijze mannen en kindje Jezus. Kinderen gaan, verkleed als koningen, zingend langs de deuren waar ze als beloning snoep en geld voor krijgen. Een andere traditie op Driekoningen is het eten van een zogenaamde koningstaart. In de taart wordt tijdens het bakken een boon verstopt. Degene die tijdens het eten van de taart de boon vindt is die dag de koning en baas in huis. 
De zondagen na 6 januari staan volgens het kerkelijk jaar in teken van verschillende epifanieën, verschijningen, van Jezus op aarde.

Epifanie in andere landen

Omdat er tijdens het feest van Epifanie ook aan de doop van Jezus wordt gedacht zijn er heel wat tradities rondom water. 
Zo nemen ze in Oost-othodoxe landen een ijskoude duik in het water. Een priester gooit een kruis in het water, mensen proberen het op te duiken. Het geloof is dat degene die het kruis vindt, het komende jaar geen last van ziektes zal hebben. 
In het Midden-Oosten zegenen ze tijdens de kerkdienst het water. Dit water gebruiken ze vervolgens ook om verschillende voorwerpen te zegenen. Deze voorwerpen vormen dan onderdeel van een heilig leven.

Nog meer manieren om Epifanie te vieren:

Zoek je naar andere mogelijke manieren om het feest te vieren? Kijk dan eens naar de onderstaande opties.

Kijk naar een video over het verhaal van Driekoningen…

of bekijk naar een video over de doop van Jezus…

Of kijk naar een video over Jezus die water in wijn verandert

Lees de verhalen in de Bijbel

Kortom

Met het woord Epifanie bedoelen we een bijzondere, plotselinge verschijning of openbaring. Het feest van Epifanie kan gaan over alle bijzondere verschijningen van Jezus. Maar in het bijzonder: De wijze mannen die bij Jezus op bezoek komen, de doop van Jezus en Jezus die water in wijn verandert. 

En jij? Ben jij weleens getuige geweest van een bijzondere verschijning? Een Epifanisch moment?